19. Yüzyılın En Büyük Görsel Arşivi: II. Abdülhamid Han’ın Yıldız Albümleri Dijital Ortamda

İstanbul Üniversitesi, dünyanın en zengin görsel arşivlerinden biri olan Sultan II. Abdülhamid Han’ın Yıldız Fotoğraf Koleksiyonu’nu dijital ortamda araştırmacıların kullanımına sunarak tarihe ışık tutuyor. Dijital erişime açılan 918 albüm içinde yer alan 36 bin 585 kare fotoğraf, kültürel mirasın korunmasına ve gelecek nesillere aktarılmasına olanak sağlıyor. İstanbul Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanı Dr. Pervin Bezirci, döneminin mimari ve sosyal dokusunu yansıtan Yıldız Fotoğraf Koleksiyonu ve albümlerin dijitalleştirilmesi projesi ile ilgili detayları aktardı.

İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi bünyesinde muhafaza edilen koleksiyonlardan birisi olan Sultan II. Abdülhamid Han’ın Yıldız Fotoğraf Koleksiyonu, 19. yüzyılın en büyük görsel arşivi olarak tanımlanıyor. Sultan II. Abdülhamid Han döneminde çekilen fotoğraflardan oluşan bu koleksiyon, araştırmacılara dönemin sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasi tarihini okuma, yorumlama ve tespit etme fırsatı sunuyor. Yıldız Fotoğraf Koleksiyonu’nun İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’nde iklimlendirme, güvenlik ve tüm saklama koşulları en üst düzeyde sağlanarak muhafaza edildiğini söyleyen Dr. Pervin Bezirci, koleksiyonu gelecek nesiller için sağlıklı koşullarda daha uzun yıllar muhafaza edebilmek ve eserlerin araştırmacı incelemeleri sırasında yıpranmasını önlemek amacıyla dijital kopyalarının oluşturulması fikrinin ortaya çıktığını belirtti. Bu bağlamda gerçekleştirilen II. Abdülhamid Han Yıldız Albümleri Projesi’nin hazırlık çalışmalarının 2013 yılından bu yana yapıldığını aktaran Dr. Bezirci, proje ile araştırmacıların hem fotoğraflara ait meta dataları hem de fotoğraf içeriklerini birlikte sorgulayarak hızlı ve güvenli bir şekilde erişimlerinin sağlanmasının hedeflendiğini vurguladı.

Projenin Cumhurbaşkanlığı himayesinde, İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü ve TBMM Genel Sekreterliği (Milli Saraylar) iş birliği ve desteği ile hayata geçirildiğini kaydeden Dr. Bezirci, Milli Saraylar ve İstanbul Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı ekiplerinin projenin her aşamasında yoğun ve keyifli bir iş birliği yürüttüklerini belirterek, “Sürecin sonucunda üretilen verilerin tek tıkla kolayca erişilebilir hale gelebilmesi için çalışmaların perde arkasında uzun süreli hazırlık aşamaları ve yoğun bir emek yer aldı” dedi.

Projenin Teknik Alt Yapısı

Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı Sayısallaştırma/Dijitalleştirme Bölümünde teknik işlemlerin yürütülebilmesi için çalışmaların gerçekleştirildiğini söyleyen Dr. Bezirci, 2013 yılından itibaren ön hazırlıkların planlandığına değinerek şu şekilde konuştu: “Uygun teknik donanımların tespiti, gerekli cihazların satın alınması, teknik işlemlerin her aşaması için görev tanımları yapılan ekibin kurulması ve personel eğitimi süreçleri gerçekleştirildi. Yayın türleri ve niteliklerine bağlı olarak kullanılan çeşitli boyutlarda (2 adet A0, 2 adet A1, 6 adet A2 boyutlarında olmak üzere toplam 10 adet) profesyonel satır tarayıcı ve iş istasyonu temin edildi. Ayrıca, müze eserlerinin sayısallaştırma işlemleri için 2019 yılı başında bir adet profesyonel fotoğraf makinesi ve iş istasyonu hazırlandı. Sayısallaştırma projelerinin kaliteli koşullarda yürütülebilmesi için bu işte çalışan personel özel olarak eğitildi ve süreç, hazırlanan sayısallaştırma politikasına uygun şekilde kontrollü olarak yönetildi. TS 13298 Bilgi ve Dokümantasyon-Elektronik Belge Yönetimi standardına göre çekimler yapıldı.”

“Her Türlü Kelime Girişi ile Arama Yapılabilir”

Sayısallaştırma metotlarının ve iş planlamalarının yayın türlerine göre yapıldığını aktaran Dr. Bezirci, çalışmaların 2 aşamadan oluştuğunu vurgulayarak ifadelerini şu şekilde sürdürdü: “Öncelikle belirlenen yayın türleri elektronik ortama aktarılmak üzere donanımlı tarama cihazları ile çözünürlükleri yüksek olarak taranır. Sonraki aşamada ise sayısallaştırılan yayınların otomasyon sistemi üzerinden erişilebilmesi için kataloglama işlemleri yapılarak, sayısallaştırılan görüntüler ile katalog künyeleri eşleştirilir ve elektronik ortama aktarılır. İşlemleri tamamlanan yayınlara kütüphane otomasyon sistemi üzerinden tek tıkla erişmek mümkündür. Araştırmacı dijitalleşen yayına internet ortamında zaman ve mekândan bağımsız olarak hızla ulaşabilir. Taramalar OCR (Optik Karakter Tanımlama) yöntemi ile yapılır. Böylece araştırmacının her türlü kelime girişi ile arama yapabilmesi, aradığı bilgiye kolayca ulaşabilmesi sağlanır.”

Dijital Çekimler ve Kataloglama Aşamaları

Sultan II. Abdülhamid Han Fotoğraf Albümleri Proje çalışması dijital çekimler ve kataloglama olmak üzere 2 aşamada gerçekleştirildi. Reprodüksiyon masasının ve ışık sisteminin Nadir Eserler Kütüphanesi’ne kurulmasının ardından fotoğrafı çekilecek eserin mikro fiber anti statik bez ile silinip nano teknoloji çok ince kıllı özel fırçalarla toz alma işlemi gerçekleştirildiğini dile getiren Dr. Bezirci, bu işlemden sonra da iş istasyonu bilgisayar üzerinde çekilen fotoğrafların sayfa numaralarının, renk netliklerinin, beyaz dengelerinin, sayfa boşluklarının ve kenar biyelerinin tek tek kontrol edildiğini sözlerine ekledi. “Görüntüler son kontrolde onaylandıktan sonra 3 farklı formatta görüntü çıktıları alındı, network sistemden yedekleme ünitelerine ve bulut teknolojisine aktarılarak yedeklendi” şeklinde konuşan Dr. Bezirci, yaklaşık bir yıl süren bu aşamada fotoğrafların tek tek çekiminin yapıldığının ve toplam 75 bin kare görüntünün elde edildiğinin altını çizdi.

“Projemiz, Ülkemizin Marka Değerine Katkı Sağlıyor”

Kataloglama aşamasını ise Milli Saraylar tarafından görevlendirilen tarih ve sanat tarihi uzmanı personeller ile İstanbul Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı’nda görevli katalog uzmanı kütüphanecilerin gerçekleştirdiğini kaydeden Dr. Bezirci, bu aşamada fotoğraflarda yer alan her tür detayın azami ölçüde tanımlanmasına, olası tüm arama kriterleri ile bulunabilir üst düzey nitelikte fotoğraf künyelerinin çıkarılmasına özen gösterildiğini vurgulayarak şu ifadeleri kullandı: “Bu proje, koleksiyonun gelecek nesillere aktarılmasını, kültürel miras değerlerinin korunmasını ve dijital erişiminin oluşturulmasını sağlamaktadır. Uygulama, dijital arşiv malzemesi kullanılarak interaktif hale dönüştürülmektedir. Dijital erişime açılan koleksiyon, yurt içi ve yurt dışında çeşitli konseptler dâhilinde sergi, yayın, belgesel gibi etkinliklerle geniş kitlelere ulaştırılabilmektedir. Çalışma, ülkemizde kurumsal olarak üretilmiş olan kültürel miras çerçevesinde değerlendirilebilecek dijital kaynaklara örnek oluşturmaktadır. Projenin çıktıları, ülkemizin uluslararası arenadaki prestijine ve marka değerine katkı sağlamaktadır.”

Fotoğraflarda 263 Farklı İmza

Sultan II. Abdülhamid Han Fotoğraf Albümleri Projesi kapsamında yer alan fotoğrafların içeriği hakkında da açıklamalarda bulunan Dr. Bezirci, koleksiyonun yalnızca Osmanlı İmparatorluğu’nu değil, dünyanın çok uzak ülkelerini bile içine alan geniş bir yelpazeye sahip olduğuna dikkat çekti. Sultan II. Abdülhamid’in tanıma ve tespit aracı olarak kullandığı fotoğrafların çok zengin bir çeşitlilik içerdiğini kaydeden Dr. Bezirci, bunların bir kısmının Amerika, Avrupa ile başta Japonya olmak üzere bazı Uzak Doğu ülkelerindeki şehir ve tabiat güzelliklerini, sarayları, fabrikaları, gemi, silah ve çeşitli sanayi ürünlerini, din ve devlet büyüklerini, müze ve sanat eserlerini konu aldığını söyleyerek şunları kaydetti: “Fotoğrafların çoğunluğu ise Osmanlı İmparatorluğu topraklarındaki şehirler, adalar, kaleler, köprüler, karakollar, çeşmeler, camiler, türbeler, okullar, hastaneler, Osmanlı sarayları, köşkler ve kasırlar, şehir panoramaları, sportif gösteriler, törenler, yabancı devlet başkanlarının İstanbul ve Kudüs’ü ziyaretleri, fabrikalar, gemiler, demiryolları, istasyonlar, sergiler, çiftlikler, haralar, saray mücevherleri, saray tiyatrosu, şehzade ve sultanlar, zabit ve yaverler ile çeşitli kesimlerden grup fotoğrafları gibi çok çeşitli konuları içerir. Fotoğraf koleksiyonunda dönemin en büyük fotoğraf ustaları veya fotoğrafhaneleri olarak yaklaşık 263 imza dikkat çekmektedir.”

Sultan II. Abdülhamid Han Fotoğraf Albümleri Projesi’nin başlangıç çalışmaları, 2018 yılında İstanbul Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mahmut Ak ve TBMM Genel Sekreter Yardımcısı Dr. Yasin Yıldız tarafından yerinde incelenmişti. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’ni ziyaret eden Prof. Dr. Ak ve Dr. Yıldız, projenin detayı hakkında bilgi almış ve kendileri için hazırlanan sergiyi gezmişti.

Sultan II. Abdülhamid Han Fotoğraf Albümleri Projesi’ne ulaşmak için tıklayınız.

Haber: Tuğçe AYÇİN
İÜ Kurumsal İletişim Koordinatörlüğü